Hoe kun je beter leren om vanaf 16 meter op doel te schieten? Het logische antwoord lijkt: door dit te vaak te doen en eindeloos te herhalen. Natuurlijk zal je hiermee vooruitgang boeken, maar er lijkt een efficiëntere methode te zijn. En dat is door ‘differentieel’ te leren. Dit betekent dat je juist niet elke keer dezelfde schietbeweging doet, maar daar juist variatie in aanbrengt. Door bijvoorbeeld te hinkelen als aanloop. Het is misschien helemaal tegen je instinct in, maar het is inmiddels wel wetenschappelijk bewezen.

Tekst: Paul van Veen

De oorsprong van differentieel leren komt van de Duitse wetenschapper Wolfgang Schöllhorn. Hij onderzocht de ideale ‘beweging’ van topsporters. Tot zijn verrassing bleek er een enorme spreiding te zijn in de manier waarop topatleten bijvoorbeeld hun speer of discus wierpen, er bleek geen ideale beweging te zijn.

Vervolgens kwam hij tot de conclusie dat coaches juist niet moeten proberen om variaties in hun bewegingen te minimaliseren om zo dicht mogelijk bij de ‘ideale’ beweging te komen. Die ideale beweging is er immers niet. Ons bewegingsapparaat leert juist door variaties en fluctuaties te vergroten. Met andere woorden: differentieel leren.

Een ander element van differentieel leren is dat coaches voetballers niet proberen te vertellen hoe ze het beste een beweging moeten uitvoeren.

Het idee achter differentieel leren bestaat dus uit de volgende drie elementen:
1. Geen herhaling van dezelfde bewegingen
2. Geen correcties door de coach
3. Spelers moeten niet nadenken wat er fout is gegaan wanneer ze een fout maken

Coaches vragen zich misschien nu af: als ik de fouten niet mag corrigeren, wat doe ik dan nog als coach? Het is jouw taak als coach om een goede leeromgeving te creëren, waarin fouten gemaakt mogen worden en waarin spelers verantwoordelijkheid krijgen voor hun eigen ontwikkeling.

Een gedetailleerde lange beschrijving van hoe je een bal moet trappen heeft geen zin, aldus Schöllhorn. Zelfs als de ideale beweging bestaat, dan heeft geen zin om deze uit te leggen: je kunt het net zo goed niet doen. Sporters die een juiste beweging zelf niet voelen, zijn immers niet in staat om die goed uit te voeren.

Zo blijkt ook uit een onderzoek van Richard Masters. Hij leerde studenten, die geen enkele ervaring hadden met golf, putten in het golf. Hiervoor splitste hij de studenten op in twee groepen. De eerste groep studenten kreeg een mooie swing aangeleerd vanuit het boekje. De tweede groep kreeg geen instructies én moest daarnaast tijdens het putten een reeks willekeurige letters opnoemen. Dit laatste deed hij om het werkgeheugen van deze groep te belasten. Zo voorkom je dat spelers gaan nadenken over de fout die ze gemaakt hebben (zie het derde punt van differentieel leren).

Het bleek dat beide groepen na de oefenperiode net zo goed waren geworden, zowel met coach als zonder coach. Echter als een proefpersoon onder druk werd gezet (door bijvoorbeeld te zeggen dat ze als enige heel slecht presteerde), presteerde de groep die het uit het boekje had geleerd opeens een heel stuk slechter. Masters noemt dit herinvesteren: de neiging van sporters om kennis in woorden, die ze in het verleden over hun sport hebben opgedaan, uit hun geheugen te halen op het moment dat ze een beweging moeten uitvoeren. Onder stress is dit moeilijker en zorgt voor slechtere prestaties.

Dit wordt ondersteunt met verschillende onderzoeken. Zelfs een onderzoek bij een start bij schaatsen, waarin een technische uitleg erg belangrijk lijkt, zag geen verschil tussen een groep die instructie kreeg of een groep die differentieel leren toepaste en zonder instructie aan de slag ging.

Tot nu toe spreken we vooral over beginnende sporters en waar beide methodes weinig verschil laten zien. De kracht van differentieel leren komt vooral naar voren bij spelers die al enige ervaring hebben met een bepaalde beweging. In 2003 deden Trockel en Schöllhorn een onderzoek onder 24 goede voetballers. Ze splitsen de groep in twee en lieten beide groepen 12x trainen op het schieten op doel vanaf 16 meter. Groep 1 oefende op de gewone manier (uitleggen en herhalen), terwijl groep 2 op basis van de principes van differentieel leren. Na die zes weken was bij groep 1 een vooruitgang van 5% te zien en bij groep 2 maar liefst 22%, volgens de wetenschap een significant verschil.

Een ander onderzoek werd gedaan door Shea en Morgan met honkballers op topsport-niveau. Honkballers die oefenen in sessies waarin de pitcher hen steeds andere ballen aangeeft, onthouden hun vaardigheden beter dan spelers die in sessies steeds dezelfde ballen krijgen aangeworpen.

Er is nog een voordeel van differentieel leren. Zo blijkt dat na de oefenperiode het lichaam blijft doorleren in de zogenoemde retentieperiode, ook als er niet meer getraind/geoefend wordt, Dit wordt schematisch getoond door de volgende afbeelding;



En zo zijn er vele wetenschappelijke onderzoeken die het belang van differentieel leren aantonen. Maar hoe doe je differentieel leren nu in jouw eigen praktijk. We onderscheiden hierbij bewegegingen en spelvormen:

Voorbeelden van differentieel leren van bewegingen
Voorbeelden van differentieel leren in spelvormen

Tip: starten met Differentieel leren
Differentieel leren staat haaks op het instinct van velen, het kan dus voorkomen dat het door onwetendheid op kritiek kan komen te staan. Er was immers een tijd dat je voor gek werd uitgemaakt wanneer je zei dat de aarde rond was. Een koprol of hinkelen bij een schietoefening is dan misschien voor omstanders (en spelers) een stap te ver, met verschillende ballen schieten, een tweede bal introduceren of uit verschillende hoeken schieten wordt vaak wel geaccepteerd. Dat is dan in ieder geval een goede eerste stap. Het is zelf om in te schatten waar de groep en ouders/supporters/omstanders aan toe zijn.

Meer informatie
Wil je nog veel meer lezen over differentieel leren? In onze rubriek 'Het beste van het internet' vind je in de rubriek 'Differentieel' leren nog veel informatie over dit onderwerp.